ابعاد پایداری اجتماعی در کالبد محله‌های سنتی ایران، نمونه موردی: محله سنگ‌سیاه شیراز

محله‌های سنتی ما روزگاری محیطی امن، توأم با آسایش و رفاه برای ساکنان آن بود. در گذشته، محله به‌مثابه خانه خانواده‌ها بود و خانواده‌ها نسبت به محله مسکونی همان احساس خانه خود را داشتند. این فضاها با تکیه بر نیازها، ارزش‌ها و شرایط متغییر جامعه انسانی آن روز به‌وجود آمده و به‌عنوان مصداقی از محله‌های پایدار علاوه بر پاسخگویی به عملکرد مادی، نیازهای روحی و روانی شهروندان را پاسخگو بوده است. اما نظام ساختاری شهرهای سنتی به دنبال پیروی از اصول شهرسازی مدرن دستخوش تحولات چشم‌گیری شد. به گونه‌ای که امروز ناکارآمدی و از هم‌گسیختگی و به عبارتی ناپایداری در محله‌های شهری دیده می‌شود. عدم احساس تعلق به محیط زندگی و کاهش ارتباطات اجتماعی که پیامد عدم تطابق ساخت اجتماعی با ساخت فضایی شهرهای امروزی از مشکلات محله‌های معاصر است. در این مقاله با بهره‌گیری از شیوه توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی به بررسی ابعاد پایداری اجتماعی در کالبد محله سنگ سیاه شیراز به‌منظور آشنایی با ارزش‌های پایدار در کالبد محله‌های سنتی و بهره‌گیری از آن در طراحی معاصر پرداخته می‌شود. در این راستا با مروری بر مفاهیم پایداری و معرفی ویژگی‌های محله پایدار، به بررسی ویژگی‌های کالبدی محله سنگ سیاه که در تحقق ابعاد پایداری اجتماعی نقش مؤثری داشتند اشاره شده تا از آن به عنوان راهکاری مؤثر در جهت تحقق اهداف پایداری در شهرهای امروز استفاده شود. در نهایت مشخص شد که درون‌گرایی، رعایت حریم و سلسله مراتب ساختاری در محله سنگ‌سیاه از یک سو و تنوع کالبدی و اجتماعی در محله، مقیاس مناسب، وجود عرصه‌های گوناگون معادل سطوح مختلف تعاملات اجتماعی، فضاهای عمومی و عوامل هویت‌بخش از سوی دیگر از عوامل اصلی در دستیابی به پایداری اجتماعی در این محله بوده است.